Sự gia tăng đột biến của loại hình năng lượng tái tạo, trong đó có dẫn đến nhiều vấn đề trong vận hành hệ thống điện như đầy tải, quá tải cục bộ, sụt giảm quán tính hệ thống…

Chưa có cơ chế, tiến độ nguồn NLTT tiềm ẩn rủi ro

Tư vấn Viện Năng lượng có ý kiến giải trình về rà soát, đánh giá kỹ thêm về hiện trạng năng lực hệ thống điện quốc gia hiện nay, khả năng về cung ứng điện tối đa trong trường hợp có và không có ràng buộc về truyền tải công suất các nguồn điện hiện hữu trong hệ thống. Trong đó, Tư vấn đã đánh giá về hiện trạng xây dựng và vận hành nguồn năng lượng tái tạo (NLTT).

Theo đó, do tác động của cơ chế khuyến khích phát triển điện mặt trời (ĐMT) và điện gió, các dự án ĐMT và điện gió phát triển mạnh trong thời gian qua. Tính đến hết tháng 12.2020, tổng công suất ĐMT (bao gồm cả ĐMT áp mái) là 16.500MW (chiếm 24,1% tổng công suất), tổng công suất điện gió là 567MW (chiếm khoảng 0,86% tổng công suất). Các người NLTT trên phân bổ không đều, tập trung chủ yếu ở các tỉnh có nhiều tiềm năng tại miền Trung và miền Nam.

Hiện nay, tổng công suất các nguồn NLTT đã được phê duyệt bổ sung qui hoạch đến năm 2025 khoảng 25.500 MW (chưa bao gồm các dự án điện mặt trời mái nhà), gồm MW 13.900 MW ĐMT trang trại và 11.500 MW điện gió. Như vậy còn lại khoảng 5.000 MW điện mặt trời và 6.144 MW điện gió đã phê duyệt qui hoạch nhưng không kịp đưa vào vận hành trong năm 2021. Tuy nhiên, hiện nay chưa có thông tin cụ thể về các cơ chế khuyến khích phát triển NLTT cho giai đoạn sau tháng 10.2021 nên tiến độ các nguồn này còn nhiều rủi ro.

Tiếp tục tiết giảm nguồn NLTT

Các loại hình NLTT, trong đó có ĐMT có thời gian đầu tư xây dựng ngắn hơn nhiều so với đầu tư xây dựng lưới điện. Bên cạnh đó, NLTT có nhiều đặc tính vận hành riêng biệt như tính bất định cao, chế độ vận hành phụ thuộc vào thời tiết, không đóng góp cho quán tính hệ thống và điều tần sơ cấp… Do vậy, sự gia tăng đột biến của loại hình nguồn điện này dẫn đến nhiều vấn đề trong vận hành hệ thống điện như đầy tải, quá tải cục bộ, sụt giảm quán tính hệ thống, tăng số lần khởi động và yêu cầu điều chỉnh công suất các nhà máy nhiệt điện…

Một trong những hệ quả trực tiếp của các vấn đề này là việc giảm phát các nguồn NLTT. Năm 2020, sản lượng không khai thác được của điện mặt trời vào khoảng 364 triệu kWh. Năm 2021, theo dự kiến của EVN, sản lượng điện không khai thác được của các nguồn NLTT nói trên tăng lên, đạt khoảng 1,68 tỷ kWh (trong đó, dự kiến tiết giảm 1,25 tỷ kWh ĐMT và 430 triệu kWh điện gió, tương đương khoảng 7-9% sản lượng khả dụng các nguồn điện này). Trong 3 tháng đầu năm 2021, điều độ quốc gia đã tiết giảm công suất điện mặt trời nối lưới/ ĐMT áp mái lớn nhất đạt 4750/3490MW vào thấp điểm trưa ngày Tết và 2400/1250MW thấp điểm trưa ngày thường.

Theo các báo cáo của EVN về tình hình phát triển điện gió và tình hình vận hành hệ thống điện năm 2021 thì tới cuối năm 2021 tổng công suất điện gió có thể đưa vào vận hành thêm khoảng 5.400MW, điện MT tập trung vận hành thêm khoảng 300MW, nhiệt điện than khoảng 3000MW (Hải Dương #2 600MW, NĐ Sông Hậu 1 1200MW, NĐ Duyên Hải 2 1200MW). Tổng công suất đặt của hệ thống điện cuối năm 2021 vào khoảng gần 80 GW. Như vậy, điện gió và điện mặt trời (bao gồm ĐMT áp mái) sẽ chiếm lần lượt khoảng 7% và 22% tổng công suất đặt của hệ thống. Sự gia tăng của ĐMT và điện gió sẽ gia tăng hiện tượng nghẽn mạch, tiết giảm NLTT trên hệ thống điện. Dự kiến giai đoạn 2021-2025, hệ thống điện Việt Nam sẽ tiếp tục tiết giảm nguồn NLTT.